Szkoła Podstawowa klasa 6 – Historia
Temat : Absolutyzm oświecony w Austrii
Dzień dobry. Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania.
- Czym był absolutyzm oświecony?
- Jakie reformy w Austrii wprowadziła Maria Teresa i jej syn Józef?
Oświecony absolutyzm to forma ustroju państwowego rozpowszechniona w XVIII-wiecznej Europie. Rozwijał się przede wszystkim w Austrii, Prusach i Rosji. Monarchowie, utrzymując władzę absolutną, dokonywali reform, które przyznawały poddanym pewne wolności i dotąd niedostępne przywileje.
Absolutyzm oświecony w Austrii
W monarchii Habsburgów początek reform związany jest z panowaniem Marii Teresy Habsburg oraz z wojną siedmioletnią (1756–1763) i nadszarpniętym przez nią budżetem.
Pierwszym reformatorskim ruchem cesarzowej było powołanie w 1761 r. nowego organu władzy w postaci Rady Państwa, w której skład wchodził kanclerz, trzech ministrów oraz sześciu radców stanu. Był ciałem doradczym dla Marii Teresy.
Deficyt finansów ze względu na wojnę był tak duży, że wyczerpano nawet możliwości podatkowe. Wobec tego Maria Teresa zwróciła się ku majątkom kościelnym. W 1768 r. od Lombardii (wówczas należącej do Habsburgów) rozpoczęto likwidację małych klasztorów. Precedensem ingerującym w sprawy kościelne było wprowadzenie w 1771 r. minimalnego wieku na przyjęcie ślubów zakonnych. Taka osoba musiała mieć ukończone 24 lata.
Następnie od 1769 r. podobna polityka objęła Austrię. Likwidowano klasztory, ograniczano liczbę księży, zmniejszano liczbę świąt. Celem takich działań z jednej strony było wzbogacenie się na majątku Kościoła, z drugiej ograniczenie wpływów kleru na społeczeństwo.
Maria Teresa pozostawiła po sobie także kodyfikację prawa karnego w postaci wydanego w 1768 r. ConstitutioCriminalisTheresiana. Mimo, iż sama chęć kodyfikacji prawa była jak najbardziej oświeceniowa, to już zawartość kodeksu nawiązywała już do średniowiecznych kar i tortur. Kodeks był bowiem bardzo represyjny, zawierał drakońskie kary i umożliwiał torturowanie podsądnych. Zakaz tortur wprowadzono pod wpływem presji oświeceniowych prawników w 1776 r.
Reformy matki po jej śmierci w 1780 r. kontynuował Józef II Habsburg i to w bardziej zdecydowany sposób. Polityka Józefa II wobec Kościoła, ze względu na jej rozmiar, nazwana została józefinizmem. Charakteryzowało ją podporządkowanie władzy kościelnej administracji państwowej, a także ingerencja w kwestie kultu religijnego. W dniu 1781 r. cesarz wydał edykty o tolerancji (Patenty tolerancyjne), w którym przyznał swoim poddanym prawo do swobodnego wyzywania kultu.
Rok później Józef II rozpoczął szeroko zakrojoną likwidację zakonów kontemplacyjnych. Sprawnie doprowadził do likwidacji 700 klasztorów i zredukowania liczby stanu zakonnego z 65 do 27 tys. Pozostały tylko klasztory zajmujące się szkolnictwem, pielęgnowaniem chorych i nauką. Pozostałe władca uznał za zbędne. Budynki klasztorne zostały przekazane na cele gospodarcze. Natomiast majątki trafiły do Funduszu Religijnego, z którego finansowano szkolnictwo, szpitale i parafę.
Majątki biskupów zostały zsekularyzowane, w zamian biskupi i proboszczowie stali się funkcjonariuszami państwa i otrzymywali za swoją posługę wynagrodzenie. Tym samym Józef II uzależnił finansowo kler od państwa. Wreszcie cesarz zabierał głos w kwestie świąt, kazań i pielgrzymek. Nakazywał proboszczom, by z ambon objaśniali cesarskie dekrety. Tak mocno ingerował w sferę religijną, że nawet określał ilość świec, jaka powinna być na ołtarzu. W tym zarządzeniu kierował się kwestiami oszczędnościowymi. Dodatkowo w 1783 r. wprowadził instytucję ślubu cywilnego. Zniesiona została także dziesięcina.
Kolejna reforma Józefa II obejmowała chłopów. W latach 1781-1785 r. zniósł ich poddaństwo. Chłopi zyskiwali wolność osobistą, mogli także wybierać dowolny zawód. Ograniczony został także wymiar pańszczyzny do 3 dni w tygodniu. Z czasem pańszczyzna miała zostać zastąpiona czynszem, ale tych W lutym 1783 r. Józef II zniósł pańszczyznę zastępując ją podatkiem gruntowym wynoszącym 12% dochodów od poddanych, niezależnie od ich stanu i majętności. Z kolei chłop miał oddać panu 18% dochodu. Jednakże na skutek oporu szlachty, następca Józefa, cesarz Leopold II, anulował tę reformę i powrócił do systemu podatkowego z okresu Marii Teresy. Zmian cesarz nie zdążył wprowadzić.
W zakresie szkolnictwa Józef II rozszerzał zakres szkolnictwa na wsiach i małych miastach. Natomiast w kwestii uniwersytetów pozostawił tylko cztery, resztę zamknął. Racjonował ilość studentów, tak, by ich ilość odpowiadała bieżącym potrzebom administracji.
Cesarz reformował także sądownictwo i prawo. Podczas jego panowania w 1781 r. po raz pierwszy w Austrii skodyfikowano procedurę cywilną (Powszechna Ordynacja Sądowa). W 1787 r. został opublikowany nowoczesny kodeks karny (AllgemeinesGesetzüberVerbrechenundderselbenBestrafung), w którym przy wymierzaniu kary nie brano pod uwagę pochodzenia oskarżonego. Był napisany jasnym i zrozumiałym językiem, przepisy wolne były od kazuistyki. Kodeks znosił karalność czarów i wielu innych przestępstw o charakterze obyczajowym. Natomiast w 1788 r. została wydana kodyfikacja postępowania karnego, tym samym prawo materialne zostało jasno oddzielone od przepisów proceduralnych. W kwestii sądownictwa wprowadzono jego unifikację i jego trójinstancyjność.
Większość reform Józefa II została cofnięta lub ograniczona przez jego następców.